In spite of my late arrival I still wanted to feel a little bit of Jerusalem right away. I left my luggage in New Palm hostel (but it could have been any of cheap hostels located in one row next to Damascus Gate) and after walking just a few steps I entered the Old City.
Strolling without any certain goal I almost got mugged by a couple of Palestinian kids, then passed a security check and arrived at the Western Wall, the holiest place for religious Jews.
I got there on Shabbas, so the whole wall square was full of Jews wearing characteristic black and white vests, praying, crying and swaying rhythmically. An amazing feeling – as if I landed on a black-and-white planet with sidelocks. After having photographed and filmed the place I returned to the hostel with a strong resolution of walking all the streets in the Old City.
The following day, however, I don’t spend in Jerusalem but in Palestine governed area, Qalandia refugee camp to be more precise. It is really easy to access by bus – nobody even bothers to control us at the checkpoint. Going the other way should be a little more difficult, though.
I get off the bus, look around and decide to take the first random street. There I met a kind elderly mister selling soft drinks. He tells me the story of his life – he used to work in the U.S. as an engineer but after having an accident he had to come back to Palestine. Now he is earning next to nothing and he is hoping to find a foreign wife that would drag him out of this morass. With his Palestinian ID his not allowed to Jerusalem where his business could be rolling better… While we talk arrive a bunch of kids interested in reasons of my presence here. After a short while they invite me to join them in football game. A tough experience, given the midday sun… That might have not been the world class match but we all sure had a lot of fun. During a cool-down break the school guard approached me to have an interesting conversation about the situation in Palestinian Autonomy and relations with Israel. He seems very reasonable in his views, there is just one irrational bit I spotted – he refused to accept the fact that some of his fellow countrymen would blow things up once in a while… How come? We don’t have weapons! We don’t have the means!
Well, protection against terrorists was the principal reason for erecting the barrierl along the border with the Autonomy. And, according to Israelis – it is working quite well.
I decided to go and have alook at that construction, the first destination for all tourists frequenting Palestine nowadays.
First thing: it’s difficult to seize the immensity of the wall, going beyond horizon. Second thing: it’s the most depressing construction ever, making the viewer sad with its sole presence. I just stood there feeling helpless, hoping that this concrete tapeworm would be pulled down and knowing that it would be impossible – every act of „vandalism” would be fought by Israeli police right away. I walk this „security fence” (Israeli version) or „racial segregation wall” (Palestinian version) for some time, passing graffittis of all types – political declarations, poetic artwork (Banksy!), love messages…
After half an hour a car stops – the driver offers to give ma ride to where Nelson Mandela’s letter to UN is written over the wall. On the way I am told stories about brothers, friends and neighbours separated with this „wall of shame”. And about how it makes everyday life difficult. And also about how Israeli bureaucrats make it impossible to bring his American wife of Palestinian origins to his hometown. Before we go separate ways I ask my driver about the issue of terrorism. Would he stop a terrorist carrying an explosive load, heading to kill innocent people?
– Weeeell… I would probably stop him – he said after a moment of hesitation.
Not very convincing for a former peace activist!
I start my walk along that Mandela letter going on for a couple of kilometres. From a widely respected statesman I would have expected a more moderate declaration. However, this is 100% in favour of Palestinians, not taking into consideration any of the reasons of the Israelis. Lots of sentences are very profound but lack of objectivity is evident…
I meet many people on the way that tell me frankly that no matter how happy they are to see foreigners they don’t want tourists coming to see the wall anymore, they want to live normal lives without having to make a 60-minute tour to the shop they could walk for 5 minutes (if they even can access Israeli governed territories – this only applies who have proven their origins in those places), they want to get out of the ghetto that has transformed from a camp into a city-ish entity, full of chaos, dirt and supply problems (there is one surprising detail in Qalandia, though – a totally new neat stadium with big Yasser Arafat portrais in the tribunes.
After reaching the final full stop of the letter I hitch a hike to Ramallah, the capital of Palestinian Autonomy. I get on a van with three Palestinians transporting elements of furniture. I squeeze myself between a kitchen set and wait patiently until we get past the traffic jam formed around the checkpoint – Israeli soldiers seem to be more focusing on details now…
When I was getting out of the car I was asked to wish my new friends good luck in their war against the Israelis.
I wish you all to live in peace like brothers – was my best shot.
… (confusion).
Ramallah greets me with a group of children who think I’m taking a photo of them (in fact I’m just taking a photo of buildings in the back) and the way they react is quite surprising. Half of them wave their hands and shout the standard „hello”, other ones start throwing stones at me, one is pointing at me with a gun (toy gun or not – I couldn;t tell because of the distance)… I fake a smile and retreat..
The capital city of Palestinian Autonomy doesn’t look like a capital city of anything at all – it is more like a big bazaar with chaotic architecture and …friendly prices. Everything here is half the price of what you find in Israel. Another easy thing to spot is a very different approach to intellectual property rights – Palestinian Kentucky Fried Chicken as well as Stars&Bucks Coffee look quite amusing.
On the wall of one building hangs a poster in French – there is the Feast of Music going on right now. But they forgot to write where exactly. I start asking everyone around and … meet co-organizers who lead me to the venue – the French Institute. The concert of traditional Arab music hypnotizes the audience qui start clapping and shouting. I also get driven away…
I return to Jerusalem quite late, on one of the last buses. This time we get checked in detail…
Next day I have my usual falafel next to my hostel. I share the bench with a mister who starts a conversation: I… bomb (shows me scars on his palm)… 15 years Israeli prison… Israel bad.
Ah, there is nothing like a breakfast with former (hopefully former) terrorist…
I also try to see the city the classical sightseeing way – this is the best time to do it by night – there is the festival of light going on – projections on walls, light sculptures, installations, performances…
During the day I choose to go to the Olive Mount (magnificent view of the Old City!) and go around numerous temples (all of them fenced with barb wire and… closed for lunch!). There is also some interaction happening – not the fun one this time, though – with a flood of Palestinian children leaving school after classes. What was friendly meeting at the start ends up in tearing my sleeping mat into pieces, breaking my water bottle and trying to steal my camera… The driver of a car passing by smiles: Naughty kids! – and goes. Eventually one elderly mister decides to help the poor tourist and shouts at children. I’m safe!
Eventually I do implement my plan of walking the streets of the Old Town and the most interesting moment of that stroll happens when I get lost amidst little walks and walk out in the roof of one of the buildings. I find out that there is a whole new level of discovering Jerusalem! I fully recommend walking the Old City on its roofs!
In the evening, back in the hostel already, I enjoy a talk with an Americaj Jew, the younger and more hairy version of Woody Allen who explains me the mysteries of rituals and symbols applied by orthodox Jews (earlier on I try to talk about this subject with young followers – but some of them just walk away, one gets angry and the only one that wants to share information gets too nervous and he can’t put one sentence in English right). We talk about history, politics, nieghbour relations until five in the morning… And I was supposed to leave for the Dead Sea early!
***
Choć do Jerozolimy dotarłem późnym wieczorem, postanowiłem jednak wchłonąć odrobinę miasta przed udaniem się na spoczynek w hostelu New Palm (polecam dzielnicę tanich hosteli, zarządzanych zazwyczaj przez Palestyńczyków lub Egipcjan, w okolicach Bramy Damasceńskiej). Po paru krokach przekroczyłem mury Starego Miasta i, przechadzając się bez żadnego planu, dotarłem do Ściany Płaczu (po drodze zaliczając jeszcze próbę kradzieży ze strony palestyńskich dzieciaków – całe szczęście nieskuteczną oraz – jakżeby inaczej – security check.
Tak się akurat złożyło, że trwa Szabas, zatem pod Ścianą Płaczu gromadzą się tłumy Żydów w charakterystycznych czarno-białych wdziankach, recytujących modły, płaczących i kiwających się rytmicznie. Wrażenie niesamowite – jakbym wylądował na czarno-białej planecie z pejsami. Po dokładnym ofotografowaniu i o-filmowaniu okolicy, wracam do hostelu z mocnym postanowieniem zwiedzenia Starego Miasta wzdłuż i wszerz.
Kolejny dzień spędzam jednak nie w Jerozolimie, ale na terenie Autonomii Palestyńskiej, a dokładniej w obozie uchodźców Qalandia, gdzie można się dostać nadspodziewanie bezproblemowo za pomocą autobusu – przejeżdżając przez checkpoint nikt nas nawet nie kontroluje! Cóż, w drugą stronę nie będzie już tak łatwo…
Wysiadam z autobusu, nie do końca pewny gdzie, rozglądam się dookoła i postanawiam przejść się pierwszą-lepszą uliczką. A tam trafiam na sympatycznego starszego pana, sprzedającego napoje. Opowiada mi historię swojego życia – pracował niegdyś w Stanach jako inżynier, jednak po wypadku, jaki mu się przydarzył, musiał wrócić do Palestyny. Obecnie zarabia grosze, prowadząc handel uliczny i ma nadzieję znaleźć żonę z zagranicy, która pozwoli mu się wydostać z grajdołu. Posiadając palestyńskie ID, nie ma prawa wybrać się do Jerozolimy, gdzie być może jego minibiznes kręciłby się lepiej… Podczas naszej rozmowy dopada do nas chmara dzieciaków, ciekawa mojej osoby i tego, co właściwie tutaj robię. Po paru chwilach zostaję zaproszony do rozegrania meczu piłkarskiego na szkolnym boisku. Niezłe wyzwanie, zwłaszcza w palącym słońcu, w samo południe. Cóż, mecz może nie stał na wysokim poziomie, ale zabawa była przednia. Podczas przerwy technicznej podchodzi do nas strażnik i chętnie opowiada o sytuacji w Autonomii i o relacjach z Izraelem. Zdaje się mówić bardzo rzeczowo, jego narzekania nie przechodzą w lament – mimo trudności każdy stara się jakoś zorganizować sobie życie… Jest jednak jeden punkt, w którym jego racjonalność zanika – otóż, zapytany o zamachy terrorystyczne ze strony Palestyńczyków absolutnie zaprzecza, jakoby takowe miały miejsce… Skąd niby broń? Skąd finanse? Cóż, Izraelczycy twierdzą, że to właśnie w celu zapobieżenia atakom skonstruowano niesławny mur wzdłuż granic Autonomii. I mur ten ponoć drastycznie zmniejszył zagrożenie terrorystyczne…
Postanawiam się przyjrzeć tej budowli, głównemu punktowi „wycieczek” turystów do palestyńskiej części Izraela…
Po pierwsze: trudno w pierwszej chwili ogarnąć rozmiar tej „zapory antyterrorystycznej”… Po drugie: nigdy w życiu żadna konstrukcja samą swą obecnością nie wywołała we mnie takiego uczucia przygnębienia. Przygnębienia, bezradności i niepojęcia bezsensu działań osób, które wymyśliły sposób na stworzenie getta… Stałem jak… zamurowany. Chciałoby się zaraz zburzyć tą ścianę, która uwłacza obu stronom konfliktu. Ale to niemożliwe – każda próba zniszczenia lub sforsowania muru kończy się interwencją izraelskiej policji, bezlitosnej wobec „wandali”. Postanawiam przejść się wzdłuż tego ohydnego tasiemca bez końca, przyozdobionego na całej długości różnego rodzaju grafitti – począwszy od deklaracji politycznych, poprzez rysunki (poetyckie prace Banksy’ego!), na wyznaniach miłosnych skończywszy.
Maszerując przez jakieś pół godziny, zostaję zatrzymany przez kierowcę samochodu, jadącego w przeciwnym kierunku. Proponuje mi podwiezienie mnie do miejsca, w którym rozpoczyna się, wymalowany na kilku kilometrach muru, list Nelsona Mandeli do ONZ, komentujący sytuację w Palestynie. Mój kierowca opowiada mi również o tym, jak pewnego dnia ściana oddzieliła od siebie domy braci, sąsiadów i przyjaciół. I o tym, jak utrudnia codzienne życie. Oraz o tym, jak biurokracja Izraelska uniemożliwia mu sprowadzenie do Autonomii jego amerykańskiej żony o arabskich korzeniach… Na pożegnanie zapytuję go o kwestie zamachów terrorystycznych oraz – bardziej szczegółowo – o to, co by zrobił, gdyby zobaczył Palestyńczyka szykującego się do zamachu, w którym mieliby zginąć niewinni ludzie. Czy próbowałby go powstrzymać? Po dłuższej chwili zastanowienia uzyskuję dość wymuszone:
– Nooo… Raczej starałbym się go powstrzymać.
Deklaracja ta nie zabrzmiała specjalnie przekonująco w ustach byłego aktywisty na rzecz pojednania palestyńsko-izraelskiego!
Ruszam na spacer wzdłuż rzeczonego listu Mandeli – jak na powszechnie szanowanego męża stanu zaskakująco jednostronnego i absolutnie nieuwzględniającego racji Żydów. Wiele w nim mądrych sentencji, jednak wrażenie braku obiektywizmu niepokoi…
Spotykam rozmaite osoby, wyznające szczerze, że nie chcą już turystów, którzy przyjeżdżają tutaj tylko po to, żeby zrobić sobie zdjęcie na tle ściany, chcą żyć normalnie, nie jeździć po zaopatrzenie przez godzinę, ale pięć minut, jak kiedyś (to ci, którzy mają prawo przekraczać checkpoint, będąc byłymi mieszkańcami Jerozolimy i terenów podlegających obecnie administracji izraelskiej), inni chcą móc się wydostać z getta, które z obozu uchodźców przeistoczyło się z biegiem lat w trwały twór miastopodobny, z wszechobecnym chaosem, brudem i problemami z zaopatrzeniem we wszystko (zaskakuje natomiast nowiutki stadion piłkarski z wielką podobizną Yassera Arafata na trybunach).
Po dotarciu do ostatniej kropki w liście łapię stopa do Ramallah, stolicy Autonomii. Zatrzymuje się van z trzema Palestyńczykami, pracującymi dla firmy meblarskiej. Wciskam się między fragmenty wyposażenia kuchni i cierpliwie czekam, aż przedrzemy się przez zator, tworzący się w pobliżu checkpointu (poziom zakorkowania zależy od intensywności kontroli izraelskich żołnierzy)…
Żegnając się ze mną, moi dobroczyńcy proszą mnie, bym życzył im zwycięstwa w walce z Żydami.
Życzę wam, żebyście wszyscy żyli razem w zgodzie jak bracia – wypalam.
… (konsternacja)
Ramallah wita mnie gromadką dzieci, którym wydaje się, że robię im zdjęcie (w rzeczywistości kieruję obiektyw na bloki w tle) – ich reakcja jest dość zaskakująca. Część z nich zaczyna machać i wołać zwyczajowe „hello”, inne zaczynają rzucać we mnie kamieniami, a jeden z nich mierzy do mnie z pistoletu (zabawkowego czy nie – tego nie byłem w stanie ocenić z powodu odległości)… Uśmiecham się przyjaźnie i oddalam się, pospiesznym krokiem.
A stolica Autonomii Palestyńskiej nie przypomina stolicy niczego – to raczej wielki bazar z chaotyczną zabudową i … przyjaznymi cenami. Wszystko jest tutaj o połowę tańsze niż w Izraelu. Przy okazji zauważam specyficzny stosunek do praw autorskich w nazewnictwie lokali – palestyńskie Kentucky Fried Chicken i Stars&Bucks Coffee sprawiają zabawne wrażenie.
Na ścianie jednego z budynków dostrzegam plakat – w języku francuskim – o odbywającym się właśnie święcie muzyki. Zapomniano jednak napisać, gdzie się odbywa ta impreza. Zaczynam zatem wypytywać przechodniów i … trafiam na współorganizatorów, którzy prowadzą mnie na miejsce, czyli do Instututu Francuskiego. Koncert tradycyjnej muzyki arabskiej hipnotyzuje publiczność, która zaczyna klaskać i pokrzykiwać. Ja również daję się porwać emocjom…
Do Jerozolimy wracam późnym wieczorem, jednym z ostatnich autobusów. Tym razem kontrola na checkpoincie jest dość szczegółowa, wszystkie paszporty i ID są sprawdzane bardzo dokładnie.
Kolejnego ranka wybieram się na tradycyjnego falafla serwowanego w pobliżu mojego hostelu. Przysiadam się na ławce do pana, który po chwili nawiązuje ze mną rozmowę w bardzo podstawowym angielskim. – Ja… bomba… – pokazuje blizny na dłoni – 15 lat izraelskie więzienie… Izrael zły.
Nie ma to jak śniadanie z palestyńskim terrorystą (byłym, przynajmniej taką mam nadzieję)…
Próbuję też klasycznego zwiedzania miasta – trafiam na dobry moment, by zwiedzić stare miasto nocą – trwa właśnie festiwal światła i wszędzie można znaleźć świetlne dzieła sztuki – projekcje wideo na murach, świetlne rzeźby, instalacje, performances…
Za dnia natomiast wybieram się na wzgórze oliwne (wspaniały widok na Stare Miasto!) i wykonuję obchód licznych świątyń tam zgromadzonych (wszystkie ogrodzone drutem kolczastym i.. zamknięte w porze lunchu). Nie obywa się bez interakcji – tym razem niespecjalnie miłej – z armią palestyńskich dzieci, kończących właśnie zajęcia szkolne. Sympatyczne z początku spotkanie kończy się rozszarpaniem na strzępy mojej karimaty, zniszczeniem butelki z wodą i próbą kradzieży aparatu… Przejeżdżający obok miły pan kręci z uśmiechem głową – Niesforne dzieciaki! – i odjeżdża. W końcu któryś z przechodni lituje się nad biednym turystą i karci je kilkoma ostrymi zdaniami. Uff, uratowany!
Ostatecznie realizuję mój plan zwiedzenia wszystkich możliwych uliczek Starego Miasta, a najciekawszy moment tejże wędrówki zaliczam, gubiąc się w gąszczu przejść między domami z kamienia i wychodząc … na dachu jednego z budynków. Okazuje się, że system przejść po dachach jest całkiem rozbudowany i tym sposobem zyskuję bardzo interesujący punkt widzenia na Jerozolimę. Polecam!
Wieczorem, już z powrotem w hostelu, wdaję się w rozmowę z amerykańskim żydem, młodą i bardziej kosmatą repliką Woody’ego Allena, który tłumaczy mi zawiłości rytuałów i symboliki ortodoksyjnych wyznawców judaizmu (wcześniej próbuję porozmawiać na ten temat z napotkanymi młodymi ortodoksami – kilku z nich oddala się pospiesznym krokiem, jeden jest wyraźnie rozdrażniony, jeden jedyny próbuje ze mną porozmawiać po angielsku, ale z emocji wszystko mu się plącze…). Rozmawiamy o historii, polityce i kontaktach sąsiedzkich aż do piątej nad ranem… A w planach miałem wczesny wyjazd nad Morze Martwe:)